آتشکده آذرفرنبغ

در دوران ساسانی آتشکدهٔ کاریان با آذر فرنبغ، آتش فرِّ بَغانی (درخشانی ایزدی)، یکی از سه آتشان بهرام ایرانِ مزدایسنیِ آن دوران افروزان بوده.

این مکان آتشکدهٔ موبدان بوده‌است و یکی از سه آتشکدهٔ بزرگ ایران در عهد ساسانیان به‌شمار می‌رفته‌است. این آتشکده یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آتشکده‌ها در زمان ساسانیان بوده و یکی از مهم‌ترین آتش‌های سه‌گانه زردشتی که مختص موبدان بوده، در آن جا می‌سوخته‌است. ساسان جد اردشیر بابکان تولیت این آتشکده را بر عهده داشته و ساسانیان همواره علاقه خاصی به این آتشکده داشته‌اند. بر کتیبه‌ای به زبان پهلوی نگاشته‌اند که سی هزار دینار هزینه ساختمان آن شده‌است.

در دوران ساسانیان این آتشکده و زمین‌های اطراف آن محل حکومت رم کاریان بوده‌است. آن‌ها همان ایل پاسارگادی‌های هخامنشیان بوده‌اند که با کمک کردن به اردشیر بابکان در تأسیس حکومت ساسانیان مورد توجه او و سایر شاهان ساسانی قرار گرفته و آتشکده در مرکز حکومتی آن‌ها یعنی کاریان بنا شد. رم کاریان از شهر در مقابل حمله اعراب دفاع کرده و اعراب پس از چهار بار محاصره شهر، موفق به فتح آن شدند. ایل باصری که امروزه به کوچنشینی خود در استان فارس ادامه می‌دهد تنها بازمانده ایل پاسارگادیان دوره کوروش یا همان رم کاریان ساسانیان به‌شمار می‌رود.

از کاریان آتش را به آتشکدهٔ شمالی فسا برده‌اند و از آنجا به نیریز و از آنجا به هندوستان برده‌اند. واندانبرگ در کتاب باستانشناسی ایران قدیم چنین می‌نویسد: در کاریان ویرانه‌های آتشکده‌ای که بقایای آذرفرنبغ یکی از سه آتشکدهٔ بزرگ ایران باستان است دیدم، امروز چیز مهمی ازآن آتشکده نمانده‌است.

آتشی که درون آتشکده یزد می‌سوزد و بیش از ۱۵۰۰ سال روشن مانده از آتش آتشکده آذرفرنبغ در کاریان به عقدای اردکان برده شد و نزدیک به ۷۰۰ سال در آنجا روشن نگه داشته شد و سپس در سال ۵۲۲ خورشیدی (۱۱۷۴ میلادی) از عقدا به اردکان برده شد و نزدیک به ۳۰۰ سال نیز در اردکان یزد بود و در سال ۸۵۲ خورشیدی (۱۴۷۴ میلادی) از اردکان به یزد برده و نگهداری شد. در سال ۱۳۱۸ خورشیدی (۱۹۴۰ میلادی) که بنای کنونی آتشکده یزد ساخته شد، آتش به این مکان انتقال یافت.

• روستای کاریان

• آتشکده آذرفرنبغ کاریان

• آتشکده آذرفرنبغ کاریان

• فهرست آتشکده‌های ایران
• آتشکده آذرگشنسب
• آذربرزین مهر
• کاریان

• مصطفوی، سید محمد تقی، اقلیم پارس، نشر تابان، تهران، ۱۳۶۴ ص۹۲.
• آتشکده، نشریه انجمن ادب دبیرستان حکمت، ۱۳۴۳، ص ۹۷.
• آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، سوزان کویری، انتشارات جمال الحق، ۱۳۷۵، ص ۱۰۳.
• اقلیم پارس، سید محمدتقی مصطفوی، نشر تابان، تهران، ۱۳۶۴، ص ۹۲.
• ایران در زمان ساسانیان، آرتور کریستین سن، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷، ص ۱۸۹.
• لغتنامه دهخدا، علی اکبر دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۲، ج ۱، ص ۳۶، ج ۱۰، ص ۱۵۰۸۸، ج ۱۱، ص ۱۵۸۵۸.